Ο Β' ελληνικός αποικισμός και η Μεγάλη Ελλάδα

«Επίστασθε δε ότι η μεν αρχή των κρατούντων της Θαλάσσης = γνωρίζεται βεβαίως πως η εξουσία ανήκει σε όσους κυριαρχουν στη θάλασσα, οι Αθηναίοι  (Λυσίας, Ολυμπιακός)

«Έχομεν Γήν και Πατρίδα, όταν έχομεν πλοία εις την Θάλασσαν» (Αθηναίοι, Θουκυδίδης)

«Διακόσιες νήες πεπληρωμέναι εστίν ημίν η Πατρίς» (Αθηναίοι στην παντοδυναμία τους).

«Tίποτα, αρχόντοι, δε φελά, μονάχα το καράβι» (Κ. Κανάρης)

πηγή: ecumenes-upatras.gr

Στη μικρή ορεινή και άγονη χερσόνησο της Ελλάδας, στην ανατολική πλευρά της Μεσογείου, το 800 π.Χ. είχαν περάσει ήδη, περίπου 300χρόνια από τη στιγμή που κατέρρευσε η Μυκηναϊκή κοινωνία. Στα σκοτεινά και άγνωστα αυτά χρόνια γίνονταν αλλεπάλληλες κοινωνικές ανακατατάξεις. Η κάθε ομάδα προσπαθούσε ν’ αποκτήσει ένα κομμάτι γης για να εξασφαλίσει τη διαβίωση της. Στην προσπάθεια αυτή ήδη από πιο νωρίς πολλοί από τους κατοίκους αποφάσισαν να φύγουν ανατολικά δημιουργώντας τον Α΄ Ελληνικό αποικισμό στη Μικρά Ασία.

Ο ελληνικός όμως χώρος πάντοτε υπήρξε δύσβατος και άγονος.Οι ορεινοί όγκοι αφήνουν μικρά κομμάτια γης, τα οποία δεν μπορούσαν να τους θρέψουν όλους. Καθώς ο πληθυσμός αύξανε μαζί τους αύξαναν και τα κοινωνικά προβλήματα. Λίγοι, είχαν εξασφαλίσει μεγάλα τμήματα γης και δεν ήταν διατεθειμένοι να τα παραχωρήσουν στους νέους, αλλά και αυτοί δεν ήταν διατεθειμένοι να γίνουν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Οι λύσεις δεν ήταν πολλές, αφού οι πολίτες δεν ακολουθούσαν την ρήση του Ησίοδου: «ας υπάρχει και ένας μοναχογιός για να πληθαίνει την πατρική περιουσία». Η έπρεπε να γίνει εξέγερση ενάντια στο υπάρχον κοινωνικό σύστημα, ή ανεύρεση νέων τόπων για μετοίκηση των άκληρων.

Η λύση αυτή φαίνεται ότι συναντούσε την αποδοχή όλων των πλευρών. Η άρχουσα τάξη απαλλασσόταν από το πρόβλημα, ενώ οι νέοι ονειρεύονταν νέους τόπους, όπου θα έκτιζαν μια καινούρια ζωή. Η διέξοδος ανατολικά γινόταν πλέον προς την Προποντίδα και την Μαύρη θάλασσα καθώς οι περιοχές της Μικράς Ασίας είχαν ήδη κατοικηθεί. Η δυναμική όμως διέξοδος ήταν προς τη Δύση, όπου τελείωνε ο μέχρι τότε γνωστός κόσμος. Ο Β΄ Ελληνικός αποικισμός είχε αρχίσει

Ο Β' Ελληνικός αποικισμός ακολούθησε τις εξής κατευθύνσεις: 

Προς τα βόρεια και βορειανατολικά: 

  

Χαλκιδική, παράλια της Θράκης, Ελλήσποντος, Προποντίδα, Βόσπορος και όλα τα παράλια του Εύξεινου Πόντου. Προς τον Βορρά, στη Χαλκιδική πρώτοι ίδρυσαν αποικίες οι Χαλκιδείς, με σημαντικότερη αποικία την `Ολυνθο. Η Κόρινθος ίδρυσε την Ποτίδαια. Η ξυλεία και τα μεταλλεύματα ήταν τα κυριότερα προϊόντα της Χαλκιδικής και της Θράκης, η οποία έδινε επιπρόσθετα χρυσό από την περιοχή του Παγγαίου. Οι `Ελληνες για να εκμεταλλεύονται τα “Στενά” (Ελλήσποντος, Προποντίδα, Βόσπορος), ίδρυσαν στις ακτές τους αποικίες (8ος αιώνας π.Χ.). Προηγήθηκαν η Μίλητος και Μέγαρα. Οι Μιλήσιοι αποίκησαν τις ακτές του Εύξεινου Πόντου και μονοπώλησαν το εμπόριο της περιοχής. 

  

Προς τα δυτικά: 

  

Κέρκυρα, ιλλυρικές ακτές, Σικελία και Κάτω Ιταλία, παράλια της σημερινής Γαλλίας και τμήμα των παραλίων της σημερινής Ισπανίας. Πυκνός ήταν ο αποικισμός της Κάτω Ιταλίας και Σικελίας, ώστε η περιοχή ονομάστηκε “Μεγάλη Ελλάδα”. Πολλές από τις εκεί αποικίες έγιναν μεγάλες και πλούσιες πόλεις, όπως ο Τάρας, αποικία της Πελοποννήσου, η Κύμη, αποικία των Ευβοιέων και οι Συρακούσες, αποικία των Κορινθίων στη Σικελία. Οι αποικίες αυτές έγιναν πλούσιες χάρη στη πλούσια γη και στο εμπόριο γεωργικών κυρίως προϊόντων. Στη Γαλλία οι Φωκαείς, από τη Φώκαια της Μ. Ασίας ίδρυσαν τη Μασσαλία, η οποία πλούτισε από το εμπόριο του κρασιού και του λαδιού.

ΚΑΝΕ ΚΛΙΚ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ

ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΑΠΟΙΚΙΩΝ

Κάντε κλικ στην εικόνα για να ανοίξει ο σύνδεσμος και στη συνέχεια πατήστε πάνω στα ονόματα των αποικιών για να βρείτε πληροφορίες

Κι άλλες πληροφορίες εδώ

Οι ετοιμασίες

Η μητέρα-πόλη κατανοούσε ότι για να γίνει αυτή η μετοικεσία θα έπρεπε να βοηθήσει οικονομικά. Έτσι, σαν πρώτο βήμα διέθετε πλοία για το ταξίδι των αποίκων. Άποικος δεν σήμαινε άτομο που φεύγει για ένα σύντομο διάστημα, αλλά για όλη του τη ζωή, αφού παίρνει μαζί του την ‘οικία’ του.Συνήθως μάλιστα απαγορευόταν να γυρίσει κανείς πίσω πριν από την παρέλευση πέντε ετών. Ο Ηρόδοτος αναφέρει το γεγονός ότι άποικοι από την Θήρα (Σαντορίνη)που απέτυχαν να εγκατασταθούν σε νέο τόπο και επέστρεψαν πίσω στο νησί τους,βρήκαν στην προβλήτα εκείνους που πριν λίγο καιρό τους αποχαιρετούσαν συγκινημένοι να τους πετροβολούν για να μην μπορέσουν να αποβιβαστούν. Ο νόμος της επιβίωσης δεν άφηνε κανένα περιθώριο υποχωρήσεων.

Πριν όμως από οιαδήποτε απόφαση έπρεπε να συμβουλευτούν το μαντείο των Δελφών, το οποίο θα χρησμοδοτούσε για την επιτυχία ή μη του εγχειρήματος, αλλά και θα πρότεινε τον «οικιστή», τον αρχηγό δηλαδή αυτής της προσπάθειας.

Το μαντείο των Δελφών

Η συμβουλή του μαντείου των Δελφών είχε καθιερωθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ουδείς τολμούσε να αναχωρήσει για μετοικεσία, εάν δεν είχε προσφέρει τα αναθήματα του στο μαντείο και δεν είχε λάβει τον απαραίτητο χρησμό. Κοιτώντας κανείς σήμερα το μαντείο των Δελφών, εκπλήσσεται από την ευελιξία αλλά και τις γνώσεις που διέθετε. Το μαντείο στο πέρασμα του χρόνου είχε αποκτήσει μια ‘τράπεζα δεδομένων’, βάσει της οποίας συμβούλευε τους υποψήφιους αποίκους.

Πάλι για τους αποίκους της Σαντορίνης, ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι, όταν λάβανε τον χρησμό ο οποίος έλεγε να πάνε στη Λιβύη κοιταχθήκανε με απορία ρωτώντας που είναι αυτός ο τόπος. Κατά την διάρκεια των ετών, μετά μάλιστα τους πρώτους αποικισμούς έχουμε πολλούς χρησμούς του Μαντείου που προσδιόριζαν που ακριβώς θα έπρεπε να εγκατασταθούν οι νέοι άποικοι. Οι γνώσεις αυτές φαίνονται απίστευτες για την εποχή εκείνη όπου έξω από την γνώση του Αιγαίου υπήρχε μια ομιχλώδης εικόνα του υπόλοιπου κόσμου. Το μαντείο φρόντιζε βέβαια πάντα να κάνει διορθώσεις και μετά τα γεγονότα επεξηγώντας χρησμούς εκ των υστέρων αλλά και προβάλλοντας αποτυχίες αποίκων οι οποίοι δεν φρόντισαν από πριν να συμβουλευτούν το Μαντείο.

Το ταξίδι

Πεντηκόντορος

Το ταξίδι από την Ελλάδα προς την Ιταλία ήταν μια ‘περιπέτεια’ που διαρκούσε πάνω από ένα μήνα. Οι δύο σημαντικότερες πειρατικές βάσεις που έπρεπε να αντιμετωπίσουν οι άποικοι συνδέονταν με το ακρωτήριο του Μαλέα (στο ανατολικό πόδι της Πελοποννήσου) και με τους Ιλλυριούς στα σημερινά σύνορα Ελλάδας – Αλβανίας. Σήμερα δύσκολα μπορεί κάποιος να κατανοήσει τις συνθήκες και το φόβο που προκαλούσαν αυτά τα ταξίδια σε άγνωστες θάλασσες και στεριές. Ας σκεφτεί κανείς ότι στην περιπλάνηση του Οδυσσέα η Σκύλα και η Χάρυβδη είχαν τοποθετηθεί στο στενό της Μεσσήνης μεταξύ Ιταλίας και Σικελίας. Τα πλοία που συνήθως ξεκινούσαν αυτές τις προσπάθειες ήταν απλά πολεμικά πλοία, οι πεντηκόντοροι (με 25 κωπηλάτες από κάθε πλευρά του πλοίου).Στο πλοίο υπήρχαν ακόμα 30 περίπου άτομα διαφόρων ειδικοτήτων και φυσικά ο οικιστής σαν αρχηγός της αποστολής. Αν σκεφτεί κανείς ότι σε ένα χώρο 25-30μέτρων χωρίς περίπου καμία ευκολία έπρεπε να ζήσουν ογδόντα άτομα από τριάντα μέχρι εξήντα μέρες, κατανοεί τη δυσκολία του εγχειρήματος.
Το ταξίδι άρχιζε είτε κάνοντας τον περίπλου της Πελοποννήσου και ανεβαίνοντας μέχρι την Κέρκυρα,απ’ όπου περνούσαν στην Ιταλία, είτε από τον Κορινθιακό, από όπου η απόσταση ήταν πιο μικρή. Καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, πέρα από τις δύσκολες συνθήκες λόγω ανέμων, έπρεπε να γλυτώσουν και από τους πειρατές οι οποίοι είχαν ακόμα ελαφρύτερα πλοία.
Οι πειρατές λυμαίνονταν τη Μεσόγειο, και τα δύο πιο επικίνδυνα σημεία για τους ταξιδευτές ήταν το ακρωτήριο του Μαλέα, στο ανατολικό πόδι της Πελοποννήσου, και το πέρασμα από τη Κέρκυρα στην Ιταλία,όπου υπήρχαν οι Ιλλυριοί πειρατές, λαός που κατοικούσε στην Αδριατική.
Αν όλα πήγαιναν καλά, τότε έφταναν οι τολμηροί αυτοί ταξιδιώτες στην Νότιο Ιταλία, στη Σικελία αλλά και ακόμα μακρύτερα, στις ακτές της βόρειας Αφρικής. Για να καλύψουν τα 800 -1000 ναυτικά μίλια που έπρεπε να ταξιδέψουν οι άποικοι χρειάζονταν ταξίδι πάνω από ένα μήνα, ενώ μόνο το πέρασμα της Αδριατικής χρειαζόταν δύο ημέρες. 

Η Μεγάλη Ελλάδα

H ονομασία Μεγάλη Ελλάδα, είχε δοθεί κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. στις ελληνικές πόλεις που βρίσκονταν κατά μήκος των παραλίων της Νότιας Ιταλίας. Στη συνέχεια, όμως, από τον 1ο π.Χ. αιώνα, ο όρος περιελάμβανε και τη Σικελία, περικλείοντας έτσι όλο το τμήμα της Ιταλίας, στο οποίο είχαν εγκατασταθεί Έλληνες. Οι κάτοικοι της ήταν γνωστοί στην Ελλάδα ως Ιταλιώτες και Σικελιώτες αντίστοιχα, ενώ οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον όρο Γραικοί. Ο χαρακτηρισμός «Μεγάλη» δεν προσδιορίζει τόσο την γεωγραφική έκταση, όσο το μέγεθος της αναγνώρισης που έδειχνε ο αρχαίος κόσμος αφενός στον πολιτισμό που ανέπτυξαν οι φιλόσοφοι, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες στα ελληνικά κέντρα και αφετέρου στην οικονομική και πολιτική ισχύ που κατάφεραν να αποκτήσουν.

Γιγάντιος Τελαμώνας (από το ναό του Ολυμπίου Διός)

Στον Κρότωνα ανέπτυξε τη φιλοσοφική του σκέψη ο Πυθαγόρας, η οποία διαδόθηκε γρήγορα στις γειτονικές πόλεις και από εκεί στην κυρίως Ελλάδα. Κατόπιν, τη σκυτάλη πήρε η Ελέα που ανέδειξε δύο από τους πιο σημαντικούς στοχαστές της αρχαιότητας τον Παρμενίδη και τον Ζήνωνα, οι οποίοι δημιούργησαν την ελεατική σχολή. Στην Σικελία εμφανίστηκαν τον 5ο αιώνα π.Χ ο Εμπεδοκλής από τον Ακραγάντα, ο οποίος εκτός από φιλόσοφος ήταν και γιατρός, μηχανικός, ποιητής και ρήτορας και ο Γοργίας από τους Λεοντίνους που δίδαξε την ρητορική τέχνη σε πολλές ελληνικές πόλεις, μεταξύ των οποίων και στην Αθήνα.

Ο ναός της Ομόνοιας

Η Σικελία ήταν η πατρίδα του μεγάλου λυρικού ποιητή του Στησίχορου, ενώ άξιος συνεχιστής του ήταν ο Ιβυκος από το Ρήγιο της Κάτω Ιταλίας. Στο θέατρο άνθησε η τέχνη του Επίχαρμου, του σημαντικότερου εκπροσώπου της σικελικής κωμωδίας, ο οποίος έζησε στην αυλή του τυράννου των Συρακουσών Ιέρωνα, όπου γνώρισε τους ποιητές Πίνδαρο, Συμωνίδη και Βακχυλίδη. Σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών ήταν οι Συρακούσιοι Σώφρονας, Θεόκριτος, Φιλήμων, Μόσχος, ο Αρχέστρατος από τη Γέλα, ο Λεωνίδας και ο Ρίτων από τον Τάραντα κ.α. Από τις Συρακούσες ήταν ακόμη ένας από τους μεγαλύτερους Ελληνες επιστήμονες, ο μαθηματικός και μηχανικός Αρχιμήδης. Η Μεγάλη Ελλάδα αποτέλεσε γόνιμο έδαφος για τη φιλοσοφία, τις τέχνες, τα μαθηματικά, τις επιστήμες που εξαπλώθηκαν σε όλη τη Μεσόγειο και αποτελούν τις ρίζες του δυτικού πολιτισμού.

ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

 Γκρεκάνικα, τα κατωιταλιώτικα ελληνικά. 

  === Τα γκρεκάνικα ή γκρίκο όπως είναι γνωστά τα κατωιταλιώτικα ελληνικά μιλιούνται από τις ελληνόφωνες κοινότητες των Γκρεκάνων στα δύο άκρα της ιταλικής μπότας, στην Απουλία και την Καλαβρία.

=== Προέρχονται είτε από τα δωρικά που μιλιούνταν στις εκεί ελληνικές αποικίες στη Μεγάλη Ελλάδα είτε, σύμφωνα με μια  άλλη άποψη, από τη μεσαιωνική ελληνική.

=== Οι Ξεχασμένοι “Ελληνες 
=== Η Καλαβρία υπήρξε για μια περίπου χιλιετία σημαντικό κέντρο του ελληνισμού. Οι απόγονοι αυτών των πρώτων μεταναστών καταφέρνουν να κρατήσουν ζωντανά τα στοιχεία που συνιστούν την ιδιαίτερη πολιτισμική ταυτότητα των Ελλήνων. 
=== Με τις ελληνικές επιγραφές στους δρόμους, με την γκρεκάνικη διάλεκτο, με τα τραγούδια τα οποία περνάνε από γενιά σε γενιά. 
=== Ωστόσο, η γλώσσα των αριθμών είναι σκληρή και γεννά ανησυχίες για το μέλλον των ελληνοφώνων της Κάτω Ιταλίας. Ο πληθυσμός στα ελληνόφωνα χωριά μειώνεται συνεχώς, αφού οι νέοι στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τη φτώχεια μετακινούνται προς τον πλούσιο Βορρά.  Οι προσπάθειες οι οποίες γίνονται επικεντρώνονται στην αναγκαιότητα της διατήρησης του ελληνικού ιδιώματος της Καλαβρίας.  Τα ελληνικά της Καλαβρίας, που είναι μετεξέλιξη της αρχαίας δωρικής, διατηρήθηκαν για αιώνες και δεν πρέπει να χαθούν. 

 Σκηνή από το ντοκιμαντέρ «Εncardia, η πέτρα που χορεύει» (Βραβείο κοινού στο 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης)

Στα νότια

Περιοχή της Κυρηναϊκής (σημερινή Λιβύη). Στα νότια, στην Αίγυπτο, ιδρύθηκε η Ναύκρατη και δυτικότερα στην περιοχή της Κυρηναϊκής (Λιβύη) άποικοι από τη δωρική Θήρα ίδρυσαν την Κυρήνη, που πλούτισε από το εμπόριο των γεωργικών προϊόντων και το αρωματικό φυτό σίλφιο.

 Η Χαλκιδική αποικίστηκε πρώτα από τους Χαλκιδείς και στη συνέχεια και από άλλες πόλεις της Νότιας Ελλάδας.

Ανάμεσα στις πόλεις που αναπτύχθηκαν ξεχώρισε η `Ολυνθος

Ο Ελλήσποντος, ή Προποντίδα και ο Βόσπορος αποικίστηκαν από νωρίς, γιατί οι `Ελληνες κατάλαβαν τη σημασία που είχαν τα “Στενά” για την επικοινωνία με τον Εύξεινο Πόντο.

Πίνακας 1: Αποικίες κατά το 2ο ελληνικό αποικισμό
Αχαϊκές	Ιωνικές	Δωρικές
Σύβαρη Κρότωνας Λοκροί	Οδησσός Ίστρος Ολβία Παντικάπαιο Τάναϊς Φαναγόρια Πιτυούντα Διοσκουρίδα Τραπεζούντα Κερασούντα Αμισσός Σινώπη Κύζικος Άβδηρα Όλυνθος Νάξος Ζάγυλη Ρήγιον Ελέα Κύμη Νεάπολη Αλαλία Ιεράπολη Νίκαια Μασσαλία	Τάραντας Ηράκλεια Ιμέρα Σελινούντα Ακράγαντας Γέλα Συρακούσες Επίδαμνος Απολλωνία Κέρκυρα Ποτίδαια Βυζάντιο Μεσημβρία Χαλκηδόνα Άβυδος Σίγειο Ναύκρατη Κυρήνη Απολλωνία Βάρκα

Πίνακας 2: Εισαγόμενα προϊόντα από τις αποικίες
Mέταλλα	Ξυλεία	Δέρματα	Κερί	Υφάσματα	Σιτηρά
- Κύπρος (χαλκός) - Παράλια Πόντου (σίδηρος) - Θάσος (χρυσός) - Ισπανία (άργυρος, χαλκός, κασσίτερος) - Συρία (διάφορα μέταλλα) - Κιλικία (διάφορα μέταλλα) - Παλαιστίνη (διάφορα μέταλλα) - Μεσοποταμία (διάφορα μέταλλα) - Μαύρη θάλασσα (διάφορα μέταλλα)	- Νότια Μαύρη θάλασσα - Θράκη	- Θράκη	- Θράκη	- Αίγυπτος - Διάφορα βασίλεια της Ασίας	- Αίγυπτος - Μαύρη θάλασσα

05 Νέες αποικίες των Ελλήνων

View more presentations or Upload your own.

ΑΣΚΗΣΗ

Εντοπίζω στο διαδραστικό χάρτη τις ελληνικές αποικίες:

ΚΛΙΚ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ